بعد از اینکه خداوند اعلام کرد می خواهد خلیفه ای روی زمین قرار بدهدو آدم را خلق کرد و اسماءالله را به وی یاد داد و فرشتگان در مقابل او کم آوردند،خدا دستور داد تمام فرشتگان به آدم سجده کنند:
و إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا
و چون فرشتگان را فرمودیم براى آدم سجده کنید ،همه به سجده افتادند
اما یکنفر نافرمانی کرد !
و این موجود کسی نبود جز همین ابلیس (شیطان) معروف:
فسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ أَبَى وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ
پس بجز ابلیس که سر باز زد و تکبر ورزید و از کافران بود همه به سجده افتادند
از همینجا یک جریان تاریخی شروع میشود که کلی ماجرا دنباله اش هست.
خداوند از ابلیس می پرسد:
ما مَنَعَکَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُکَ
چون تو را به سجده امر کردم چه چیز تو را باز داشت از اینکه سجده کنى
ابلیس هم خیلی بی پروا جواب میدهد:
أنَا خَیْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِی مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ
من از او بهترم مرا از آتشى آفریدى و او را از گل آفریدى
و همه آن ماجرا و دنباله اش از همین سئوال و جواب شروع شد!
این نافرمانی باعث میشود ابلیس از عرش الهی که ظاهراً مقام مقربین است خارج شود.اینکه ابلیس چطور به این مقام دست یافت در قرآن نیست بلکه مربوط به روایاتی است که نقل شده و مجموعه آنها دلالت بر این نتیجه دارند که ابلیس سالیان طولانی و متمادی عبادت کرد(شش هزار سال) تا شایسته مقام مقربین در عرش الهی شد.
در خطبه قاصعه نهج البلاغه حضرت علی بیان میکند که ابلیس شش هزار سال به عبادت خدای متعال مشغول بود.
در قرآن علت این نافرمانی، غرور و تکبر شیطان ذکر شده است:
أبَىٰ وَاسْتَکْبَرَ
سرباز زد و برتری جست
خداوند هم دستور به اخراج ابلیس داد:
فاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا یَکُونُ لَکَ أَنْ تَتَکَبَّرَ فِیهَا فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ
از آن مقام فرو شو تو را نرسد که در آن جایگاه تکبر نمایى پس بیرون شو که تو از خوارشدگانى
متن و محتوای ایه نشان می دهد که ابلیس در مقام و جایگاه رفیعی قرار داشته که با این فرمان الهی تا حدخوارشدگان تنزل مقام پیدا میکند.
اما چند نکته:
1-سجده فرشتگان به آدم به دستور الهی چه جنبه ای داشت؟جنبه پرستش ،عبادت یا تکریم؟
بدون شک جنبه پرستش یا عبادت نداشت چون این دو برای غیر خدامظهر شرک هستند که در مقام الهی راه ندارد.تنها یک جنبه باقی میماند که آن تکریم است و مهمتر از همه خضوع و خشوع و فرمانبرداری از الله.
2-شیطان فرشته نبود ! طبق آیات قرآنی ،شیطان از طائفه جن هست:
کانَ مِنَ الْجِنِّ
خب.پس با این وصف ابلیس مشمول فرمان سجده نمیشد؟
خیر.ابلیس بواسطه جایگاه رفیعش در عرش الهی در مقام فرشتگان بود و همه احوالات و مراتب فرشتگان بر وی صدق میکرد و همین قرار گرفتن در چنان جایگاهی گویای این بود که مورد خطاب خداوند در سجده به آدم است.اما چون موجودی مختار و صاحب اراده بود در این لحظه حساس بنای طغیان و سرکشی نهاد.
چرا؟
میتوان اینطور استنباط کرد که ابلیس خیلی مایل بود خداوند او و اذناب او را بعنوان خلیفه زمین روی قرار بدهد ! این فهم از نافرمانی ابلیس چندان غریب و دور از ذهن نیست.
3-آیا علم خداوند به این راه نداشت که ابلیس روزی تمرّد و نافرمانی میکند؟اگر داشت چرا به وی چنان مقام والایی در عالم عرش داد؟
خداوند مزد هر کسی را به وی پرداخت میکند و هرکس هم راه عبادت و تزکیه و صلاح در پیش بگیرد به او کمک میکند و چه کفر بورزد یا شکرگزار باشد تنها به خودش بر میگردد:
ومَنْ شَکَرَ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ کَفَرَ
هر کس سپاس گزارد تنها به سود خویش سپاس مى گزارد و هر کس ناسپاسى کند
ابلیس از جمله کسانی است که نتوانست چنین جایگاه و مقامی را بواسطه نیتش و رفتارش حفظ کند.
در پست بعدی به جزئیات این اتفاق عظیم که منجر به بروز حوادثی سرنوشت ساز در عالم کائنات و بخصوص زمین شد می پردازیم.
مارا همراهی کنید.
درباره این سایت